Je wilt dat je kind respectvol reageert en doet wat er verwacht wordt en luistert naar volwassenen. Hoe doe je dat zonder belonen en straffen? In dit artikel nemen we je mee in het opvoeden zonder straffen en belonen per leeftijdsfase van je kind.
Waarom kiezen ouders ervoor om te straffen?
Veel ouders straffen of dreigen met straf. Dit doen ze om kinderen te leren wat wel en niet mag, om ze te laten luisteren of om te laten merken wie de baas is in huis. Sommige mensen zijn van mening dat kinderen gewoon hun eigen gang gaan en doen wat ze zelf willen als ze geen straf krijgen in hun opvoeding. Zij vinden dat kinderen straf op hun gedrag nodig hebben om goed op te groeien in deze wereld. Wellicht heb jij ook deze overtuiging, omdat je dit bijvoorbeeld vanuit je eigen opvoeding zo hebt meegekregen.
En daarnaast heb je ook ouders, misschien herken je dat zelf ook wel, die niet zozeer straf geven omdat ze vinden dat dit de beste manier is, maar straf geven uit onmacht. Het is als het ware een overleefreactie, omdat je niet weet hoe je het anders kan doen en om op deze manier controle te behouden over het gedrag van je kinderen en over de situatie.
De vraag is alleen: werkt het? Want waarschijnlijk heb je je kind al vaak straf gegeven, maar blijft het negatieve gedrag (niet luisteren, brutale mond etc.) toch steeds weer terugkomen.
Straffen en belonen van kinderen: werkt dit?
Uit vele onderzoeken blijkt dat straffen en belonen niet werkt. Tenminste, het werkt misschien wel op de korte termijn. Je kind zal mogelijk luisteren als je dreigt zijn of haar telefoon af te pakken, je kind eet zijn of haar bord leeg, omdat het anders geen toetje krijgt. Of je kind ruimt zijn kamer op, omdat het anders geen zakgeld ontvangt. Je kind zal op dat moment misschien luisteren, maar 2 of 3 dagen erna of misschien op de dag zelf al, is het weer precies hetzelfde liedje.
Is belonen beter dan straffen?
Belonen klinkt positief, dus nu denk je al snel dat dit wel een goede manier is om in te zetten. En natuurlijk is het fijn om je kind te belonen voor goed gedrag. En zo leert een kind ook wat gewenst gedrag is. Echter kan je je ook hierbij afvragen of je kind luistert of doet wat er moet gebeuren, omdat je kind het zelf wilt en weet wat goed gedrag is of omdat je kind het doen omdat er iets positiefs of negatiefs tegenover staat.
Je kind eet zijn of haar bord leeg, om een toetje te krijgen. Of je kind ruimt de kamer om, zodat het daarna zakgeld krijgt en niet zozeer omdat je kind zelf gemotiveerd is om dat te doen.
Straffen van kinderen levert meer strijd op
Wanneer jij vindt dat je kind moet luisteren of niet meer weet hoe je je kind kan laten gehoorzamen, dan stuur je je kind misschien naar zijn of haar kamer. Of als je kind brutaal is, moet het eerder naar bed. Of je roept vanuit wanhoop dat je kind heel de week niet meer achter de spelcomputer mag.
Uiteindelijk is het nakomen van je dreiging of straf vaak erg lastig, omdat dit juist nog meer strijd geeft. Dit komt omdat ook je kind vanuit zijn of haar emotie gaat reageren als je straf geeft. Je kind gaat dan in de controle stand zitten. En gaat dan juist nog meer in de weerstand. Je kind zoekt dan meer de discussie, wordt meer brutaal en gaat nog meer drammen. Dat is juist wat je niet wilt. Je kind doet dit, omdat hij of zij de situatie onder controle probeert te houden. En wat gebeurt er dan? Je kind gaat dan emoties vermijden of dus onder controle houden, in plaats van begrijpen, passend uiten en oplossingen zoeken. Om deze en de eerder genoemde redenen is het straffen en belonen van kinderen dus geen goed idee.
Hoe kun je een peuter straffen en belonen?
Een peuter zit in een leeftijd waarbij het veel grenzen op kan zoeken. Toch op dat tv-knopje drukken, dat beeldje van tafel halen of nog een keer op de bank springen, terwijl jij duidelijk zegt dat je peuter hiermee moet stoppen.
Het is goed om te weten dat een peuter altijd gericht is op het eigen ego. Een peuter kan qua breinontwikkeling nog niet indenken in de ander en in de gevolgen van zijn of haar gedrag. Het lijkt dus dat je peuter jou aan het testen is, maar je peuter kan zijn of haar gedrag nog niet bewust aansturen. Dat mogen ze qua breinontwikkeling nog leren (en is zelfs pas rond 22 jaar volgroeid).
Kortom, ook een peuter straffen helpt niet. Het gaat er niet voor zorgen dat jouw peuter de volgende keer ander gedrag gaat laten zien.
Straffen van een kleuter
Een kleuter kan zich vaak al beter onder woorden brengen dan een peuter, waardoor een kleuter je al eerder het idee kan geven dat het jou wel begrijpt. En dat het begrijpt dat het speelgoed moet delen, in één keer moet luisteren of lief moet zijn voor de ander. Dat je kleuter dit kan vertellen, wil nog niet zeggen dat je kleuter dit al kan uitvoeren. Ook een kleuter is in de ontwikkeling nog zo gericht op het eigen ego (wat heel gezond is), waardoor ze dit nog niet goed kunnen en dus bijvoorbeeld niet willen dat de ander met zijn of haar nieuwe auto speelt.
Al snel wordt een kind wat niet direct luistert of niet direct doet wat de bedoeling is, gezien als respectloos en ongehoorzaam.
Weet dat kinderen vaak wel weten wat er moet gebeuren, maar het gewoonweg nog niet kunnen.
En een natuurlijke reactie is dan al snel om te gaan straffen. Of een beloning of complimenten aan je kleuter in te gaan zetten om je kind wel te laten luisteren. En wat gebeurt er dan? Je kind gaat het dan voor jou doen en niet vanuit zijn eigen intrinsieke motivatie. Of je kind doet het nog steeds niet, omdat het jouw verwachtingen nog niet waar kan maken, en is vervolgens teleurgesteld dat hij of zij het nog niet kan, jou als ouder verdrietig maakt en ook nog eens geen sticker verdient.
Hoe bereik je wél het gewenste resultaat?
Misschien geef jij veel complimenten en of zet je beloningen in om je kind te laten luisteren. En dat kan goed werken, bijvoorbeeld om je kind goed te laten eten of slapen. Je kind doet netjes wat je vraagt, maar als de stickerkaart er niet meer is, ben je weer terug bij af. En wat je eigenlijk wilt, is dat je kind vanuit zichzelf de motivatie vindt om bepaald gedrag te vertonen. Pas dan zal je kind dit gedrag ook uit zichzelf leren om te gaan laten zien en dan zal het ook blijvend zijn. Realiseer je dat dit dus tijd kost en dat het van belang is om te weten welk gedrag je (al) kunt verwachten in de leeftijd waarin je kind nu zit.
In ons Programma Rust in Ouderschap nemen we onze deelnemers helemaal mee in de breinontwikkeling, zodat ouders precies weten wat ze wel en niet kunnen vragen van hun kind, om vanuit beide kanten teleurstellingen en frustraties te voorkomen.
Uiteindelijk willen we als ouder allemaal hetzelfde, dat je kind respectvol reageert en doet wat er verwacht wordt en luistert naar volwassenen.
En dat bereik je dus niet door te belonen en te straffen. Maar hoe bereik je dit dan wel?
Vaardigheden aanleren in plaats van straf geven
Door je kind vaardigheden aan te leren passend bij de leeftijd van je kind, kun je hem of haar leren om respectvol te reageren, te doen wat er verwacht wordt en te luisteren naar volwassenen.
Veel ongewenst gedrag van kinderen is hun manier van communiceren, omdat ze nog niet de vaardigheden hebben geleerd hoe ze het anders kunnen doen. Ze hebben jou daar als ouder bij nodig om dat te mogen leren. Dit ga je dus niet bereiken door straf te geven. Straf is namelijk geen leermiddel, het is een controlemiddel. Je kind wordt afhankelijk van deze controle en gaat luisteren uit “angst”.
Als je kind brutaal is en je reageert op dat moment met: “Doe niet zo brutaal, ga maar naar je kamer.” Dan krijgt je kind steeds het gevoel dat hij of zij het niet goed doet en dat zijn emoties er niet mogen zijn. En je kind leert dan ook niet hoe hij het anders kan doen.
Uit onderzoek blijkt ook steeds weer dat niemand leert als je vol in de emoties zit of als je brein gestresst is. We leren het beste van de mensen die de tijd nemen om met ons in contact te komen en ons te begrijpen. En als het brein kalm is.
En bij jouw kind op zoek gaan naar onderliggende behoefte als je kind heel boos of verdrietig, is geen zwakte. Maar is juist een teken dat je kind probeert te begrijpen en je kind het gevoel geeft gezien en gehoord te worden. Je erkent dat je kind nog vaardigheden heeft te leren qua omgaan met emoties of in het gedrag. En dit “oefen” je in het dagelijks leven op het moment dat het brein van je kind rustig is. Dus niet op het moment dat je kind niet luistert of boos is.
Je kind leert juist nieuwe vaardigheden als het rustig is. Je leert je kleuter bijvoorbeeld delen van het speelgoed als je kind goed in zijn humeur zit en rustig bezig is. En als je dit stimuleert op het moment dat je kind al een kort lontje heeft, gaat je kind dit niet leren. Dan zal het speelgoed eerder in de rondte vliegen.
En ja, je kind kan dus zeker leren zonder straf
Juist zullen ze leren, omdat ze zich begrepen en gezien voelen en dat ze dus ook openstaan om nieuwe vaardigheden aan te leren.
Verschil tussen straffen en straffen
Dat wil zeker niet zeggen dat er geen grenzen mogen zijn. Kinderen moet zeker leren dat bepaald gedrag niet acceptabel is. Kinderen hebben grenzen en kaders nodig. Weet wel dat hierbij hierbij dus een verschil is tussen straffen en straffen. Straf geven gaat het gedrag van je kinderen op lange termijn niet veranderen. Dat wil niet zeggen dat je nooit eens straf zal geven. Dat is een menselijke reactie en soms doet je kind ook echt iets wat niet door de beugel kan. Maar weet, als je er voor kiest om je kind straf te geven, dat je kind hier geen nieuwe vaardigheden van leert. Je doet het dan puur om te laten merken dat het gedrag echt niet kan.
Alternatieven voor het straffen en belonen van kinderen
Wil je nu weten hoe je je kinderen kan opvoeden zonder te straffen en te belonen, ontdek dan 10 perfecte alternatieven voor straf in onze gratis e-guide. Je leert manieren waarop je kinderen luisteren en er rust komt in huis vanuit een positieve interactie en communicatie. Direct dagelijks toepasbaar in jouw gezinssituatie!